Zaterdagavond is Max van der Stoel overleden. Hij werd 86 jaar.
Op 16 november 2004 publiceerde het Algemeen Dagblad een interview dat ik met hem had.
'Extreem rechts echt gevaar' ; Van der Stoel waarschuwt ook voor ideeen Wilders
DOOR JAAP JANSEN
Voorpagina
Den Haag -Tegen extreem rechtse jongeren moet keihard worden opgetreden. Dit zegt minister van staat Max van der Stoel, een van de belangrijkste adviseurs van de koningin, in een interview met deze krant.
Dit soort jongeren zou achter de moskeebranden zitten; op ultrarechtse websites wordt opgeroepen tot geweld. 'Er staat geen neofascistische staatsgreep voor de deur, maar ik zie wel dat extreem rechtse groepen de boel verzieken', aldus Van der Stoel.
'Brandende moskeeen laten spanningen op niet-tolerabele wijze oplopen. Dat brengt de verhoudingen tussen autochtonen en allochtonen wezenlijk in gevaar. Ik hoop dat de regering dit een hoge prioriteit geeft.'
De AIVD schreef eerder dit jaar dat extreem rechts 'geen serieuze bedreiging voor de Nederlandse rechtsorde' vormde. Maar ook: 'Extreem rechts kan echter nog immer met radicale acties de verhoudingen tussen bevolkingsgroepen verscherpen.'
Van der Stoel verwijst naar Macedonie, waar in 2001 de vlam in de pan sloeg. 'Ik zeg niet dat wij in Nederland op de rand van een burgeroorlog staan, maar als we niks doen, worden de muren van wantrouwen steeds hoger.' Van der Stoel roept de politieke partijen op zich scherp te keren tegen de radicale ideeen van Kamerlid Wilders. 'Hij richt zich rechtstreeks tegen de islam. Het is gevaarlijk als zo'n vijandigheid richtsnoer wordt voor het regeringsbeleid.'
Van der Stoel voerde in 2001 namens de regering besprekingen met de vader van Maxima om hem te bewegen niet naar het huwelijk van zijn dochter te komen.
Op pagina 2:
Van der Stoel: Meer Cohens nodig ; Minister van staat vreest dat moslimjongeren van Nederland vervreemdenDOOR JAAP JANSEN
Hij huivert van Geert Wilders en waarschuwt tegen doorslaan nu het land in rep en roer is na de moord op Theo van Gogh. Minister van staat Max van der Stoel wil bruggen bouwen, hoe moeilijk dat ook is.
Den Haag -Max van der Stoel is bezorgd, erg bezorgd. 'Ik vrees dat moslimjongeren zich terugtrekken in het isolement. Ook al zijn ze geintegreerd, ze voelen zich vaak niet geaccepteerd door de Nederlandse samenleving.'
Veel moslimjongeren zien voor zichzelf geen zinvolle rol, meent Van der Stoel. 'De grote werkloosheid onder jongeren werkt extremisme in de hand. Scholieren zijn verdeeld over witte en zwarte scholen, ze kennen elkaar niet. Dit heb ik elders zo vaak gezien: die vervreemding is gevaarlijk. We zijn helaas al een eind op weg.'
De 80-jarige Van der Stoel bezocht als Hoge Commissaris voor nationale minderheden van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) tientallen keren Macedonie.
'De grote meerderheid van de bevolking is Grieks-orthodox, een kwart is Albanese moslim. Ze leefden jarenlang samen en woonden door elkaar. Maar ze kenden elkaar niet, het aantal gemengde huwelijken was minimaal. De vlam sloeg in de pan: in 2001 stond Macedonie op de rand van een burgeroorlog. Dat voorbeeld schiet me de laatste dagen steeds door het hoofd. Ik zeg niet dat wij in Nederland op de rand van een burgeroorlog staan, maar als we niks doen, verscherpen de tegenstellingen zich en worden de muren van wantrouwen steeds hoger.'
Van der Stoel was onder meer minister van Buitenlandse Zaken, ambassadeur bij de Verenigde Naties, rapporteur voor de mensenrechten in Irak bij de VN en Hoge Commissaris voor de minderheden bij de OVSE. Hij zat in de Raad van State en behoort sinds 1991 tot het kleine, exclusieve gezelschap van ministers van staat, de speciale adviseurs van koningin Beatrix. 'Het is prima dat de koningin de gelijkwaardigheid van alle inwoners heeft beklemtoond', zegt hij over haar bezoek aan Marokkaanse jongeren. 'En het is ook goed dat de premier meer emotionele betrokkenheid is gaan tonen. Ik denk dat het bewustzijn nu wel is doorgedrongen dat we bruggen moeten slaan. Als we maar beseffen dat dit niet kan in een vluchtige opwelling. Het vergt jarenlange inspanning.'
De PvdA'er heeft nog steeds een werkkamertje op zijn oude ministerie. Hij heeft verder geen officiele functies meer. Hij adviseert nog wel. Van der Stoel denkt dat Nederland het extremisme heeft onderschat. 'Elf september was ver van ons bed. We worden nu heel direct met het gevaar geconfronteerd.' Strenge wetgeving is nodig, maar de overheid moet niet doorslaan. 'Je moet oppassen dat je de politieke vrijheden niet wezenlijk aantast. Het is verkeerd ons in een permanente staat van beleg te begeven. Als ons land een belegerde veste wordt, zijn we ver van huis. We zijn niet in oorlog. Het was verkeerd van vice-premier Zalm dat zo te zeggen.' Twee moorden: op een politicus en een opiniemaker, moskeeen en kerken in brand, bedreigingen aan de orde van de dag, een discussie die alle kanten uit vliegt. Nederland beschouwde zich altijd als gidsland. Zijn we de weg kwijt? 'Die praatjes over Nederland gidsland heb ik altijd nogal arrogant gevonden. Ik denk wel dat de politiek te laat de gevolgen heeft doordacht van de komst van grote groepen allochtonen. Het vergt zware inspanningen harmonieus samen te leven. Ook van allochtonen, die de Nederlandse normen dienen te respecteren. Je moet niet alleen aaipoes spelen.'
Zijn we te soft geweest? Burgemeester Cohen is volgens velen nog steeds te soft. 'Een onzinnig verwijt. Ik zou willen dat er veel meer Job Cohens waren. Ik vind hem niet soft. Cohen is streng, maar hij ziet ook die andere aspecten. We hebben meer Cohens nodig.'
Is de multiculturele samenleving failliet?
'De multiculturele samenleving is in Nederland niet tot stand gekomen en we dreigen er verder van af te raken. Het is hard nodig bruggen te slaan.'
Van der Stoel huivert als hij Geert Wilders hoort spreken. 'Zijn recepten leiden tot enorme spanningen. Wilders richt zich rechtstreeks tegen een geloof, de islam. Het is heel gevaarlijk als zo'n vijandigheid richtsnoer zou worden voor het regeringsbeleid. Als Wilders zoveel zetels haalt als peilingen nu aangeven, zijn we er slecht aan toe. Het zou verstandig zijn als de grote partijen de lijn-Wilders streng afwijzen.'
De inlichtingendienst AIVD concentreert zich op potentiele terroristen. In het jaarverslag over 2003 stond dat extreem rechts geen bedreiging meer vormt. Toch lijken ultrarechtsen achter moskeebranden te zitten.
'Tegen extreem rechtse jongeren moet keihard worden opgetreden. Brandende moskeeen laten spanningen op niet-tolerabele wijze oplopen. Dan komen de verhoudingen tussen autochtonen en allochtonen wezenlijk in gevaar. Ik hoop van harte dat dit een heel hoge prioriteit in het regeringsbeleid wordt. Er staat geen neofascistische staatsgreep voor de deur, maar ik zie wel dat extreem rechtse groepen de boel verzieken. Hoe is het mogelijk dat in Spanje na de aanslagen op treinen waarbij 191 mensen omkwamen, geen enkele moskee in brand is gestoken? In Nederland gebeurt dat wel. Dat moet te denken geven.'
Minister Donner (Justitie) wil vaker vervolgen op basis van het oude wetsartikel tegen godslastering. Is dat verstandig?
'Kwetsen verscherpt de tegenstellingen. Je moet wel over en weer kritiek kunnen oefenen op vormen van geloof. Nederland is altijd goed geweest in staatscommissies. Laat een groepje wijze mensen de voors en tegens maar eens afwegen. Dit moet je niet halsoverkop beslissen.'
